Met onze deelname aan de digitale wereld moeten we ons steeds meer behoeden voor de gevaren die we kunnen tegenkomen in het doolhof van het oneindige internet.
Websites en social media kanalen maken steeds meer gebruik van slimme manipulatieve ontwerppraktijken die er voor gemaakt zijn om consumenten onbewust te beïnvloeden. Een van deze praktijken zijn de zogenoemde ‘dark patterns’
Dark patterns zijn gebruikersinterfaces die op zorgvuldige wijze ontworpen zijn om consumenten en social media gebruikers te misleiden om dingen te doen die ze normaal gesproken uit ‘eigen vrije wil’ niet zouden doen.
Bij dark patterns kan je bijvoorbeeld denken aan het eindeloos scrollen op TikTok en Instagram. Niemand opent deze apps met het voorgenomen besluit om twee uur compulsief door allerlei filmpjes te scrollen.Deze apps zijn expliciet ontworpen om jou als consument zo lang mogelijk op het platform te houden. Dit doen ze door video’s automatisch af te spelen, is er geen stopknop waar je op klikt als je klaar bent met scrollen en zit het platform vol met psychologische triggers die je langer moeten laten scrollen. Niet alleen social media is overladen met dark patterns, denk maar eens aan online websites, die je verleiden kleding te kopen door middel van een vals aftellende timer of webshops die automatisch spullen in je winkelmandje stoppen. Kortom, onze digitale wereld zit er vol mee.
Omdat de opkomst van het internet en nieuwe platforms relatief nieuw is en zich met enorme snelheden blijft ontwikkelen is het lastig om er wetgeving en regelgeving voor op te stellen, zeker op nationaal niveau. Daarnaast is de digitale wereld niet begrensd zoals fysieke praktijken binnen landen, waardoor het veel effectiever is om vanuit grotere overheden zoals de EU hiertegen op te treden.
Op dit moment vallen dark patterns al onder sommige vormen van EU-wetgeving, maar nog niet onder specifieke wetgeving.
Zo is er de richtlijn oneerlijke handelspraktijken (UCPD). Dark patterns kunnen onderdeel zijn van deze richtlijn, omdat ze internationale transacties van consumenten op een oneerlijke wijze kunnen beïnvloeden. Dark patterns kunnen het economisch gedrag van consumenten verstoren met bijvoorbeeld betrekking tot online advertenties. Op deze wijze kunnen dark patterns onderdeel uitmaken van de UCPD wetgeving.
Ook de digitaledienstverordening (DSA) verbiedt het gebruik van ‘nudging’-technieken die de vrije wil van consumenten en gebruikers kunnen beïnvloeden, hieronder vallen ook dark patterns. De DSA kan een zeer belangrijke rol gaan spelen in het beschermen van consumenten tegen misleidende patronen in digitale omgevingen.
Er zijn nog tal van andere Europese richtlijnen en verordeningen die mogelijk een rol spelen bij het verbieden van gevaarlijke digitale praktijken zoals dark patterns.
Echter omdat dark patterns een relatief nieuw concept is, is veel huidige Europese wetgeving op het moment specifiek genoeg toegespitst om echt een verschil te maken.
Niet alleen op Europees niveau is er wetgeving die dark patterns moet beperken. Zo kunnen dark patterns in strijd zijn met verplichtingen uit de AVG. Denk dan aan de informatieplicht om uit te leggen wat er met persoonsgegevens gebeurt, en vereisten van toestemming.
Dark patterns zijn een relatief nieuwe techniek, bedoeld om consumenten en gebruikers van digitale platforms zo goed mogelijk te misleiden en te sturen. Dark patterns worden wereldwijd ingezet en vereisen een gecoördineerde aanpak. Om ervoor te zorgen dat er toepasselijke wetgeving wordt ontwikkeld en men niet achter de feiten aanloopt, is het van belang dat wetgevers, technologie leveranciers en consumenten samenwerken om een ethisch digitaal landschap te creëren. Zoals blijkt zal één wet het verschil niet maken, gezamenlijke inspanningen zijn vereist om voor alle gebruikers een veilige digitale wereld te creëren.