Niet alleen voor de rechtshulpbehoevende burger is het soms lastig om te weten welk rechtsgebied van toepassing is, ook voor de vergevorderde student kan het soms een doorn in het oog zijn. Met een eenvoudig voorbeeld is het mogelijk om te zien hoeveel rechtsgebieden er meespelen in een zaak. Als persoon A door persoon B wordt aangereden, omdat B niet goed kon remmen en moest uitwijken voor een enorm gat in het wegdek, zijn al snel vier rechtsgebieden van toepassing: strafrecht (vervolging van B), aansprakelijkheidsrecht (B voor de schade en wellicht ook de eigenaar voor het wegdek), Europees recht (voor wellicht gebrekkige producten in de auto’s) en bestuursrecht (wellicht is het gat al eerder aangekaart bij de overheid).
Afgezien van deze rechtsgebieden is het ook de vraag of persoon A weet waar hij terecht kan en of het recht hem daadwerkelijk kan helpen. In deze blog wil ik u daarom wegwijs maken in de diverse rechtsgebieden. Enerzijds bespreekt deze blog de diverse rechtsgebieden en anderzijds gaat het in op de vraag welke bronnen juristen gebruiken om het recht te bestuderen en toe te passen.
Rechtsgebieden
Op het hoogste niveau wordt een onderscheid gemaakt tussen privaatrecht en publiekrecht. Het privaatrecht gaat kortgezegd over de verhoudingen en geschillen tussen particulieren (burgers of organisaties) en het publiekrecht gaat over de verhouding tussen een particulier en de overheid. Binnen het publiekrecht kan een onderscheid worden gemaakt tussen drie rechtsgebieden: strafrecht, bestuursrecht en staatsrecht. Het privaatrecht kent tal van rechtsgebieden die eronder vallen; zo kan worden gewezen op: ondernemingsrecht, aansprakelijkheidsrecht, consumentenrecht, huurrecht, arbeidsrecht etc. Daarnaast kent het publiekrecht en het privaatrecht een vorm van procesrecht.
Als laatste werkt het Europees recht, of u er van houdt of niet, door in zowel het publiekrecht als in het privaatrecht. Het Europese recht is in Nederland, en in alle lidstaten, erkent als hoger recht en gaat voor op het Nederlands recht; dat geldt ook voor bepaalde internationale verdragen, zoals het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM). Dit alles leidt tot de volgende weergave.
Om even kort in te gaan op twee rechtsgebieden:
- Bestuursrecht. Hier moet u denken aan bijvoorbeeld het belastingrecht, toezicht & handhaving en het omgevingsrecht. Vaak staat binnen het bestuursrecht aan de ene kant de overheid, zoals een minister of een college van burgemeester en wethouders, en aan de andere kant een particulier.
- Ondernemingsrecht. Zoals de naam al zegt gaat dit recht over ondernemingen en alles wat daarbij komt kijken. U kunt bijvoorbeeld denken aan het opzetten van een BV, de bevoegdheden van een bestuur of de bevoegdheden van de algemene leden vergadering bij een vereniging. Voor ondernemingen is het belangrijk om goede algemene voorwaarden te hebben, zie daarvoor de blog ‘Algemene Voorwaarden: een introductie’.
Bronnen voor juristen
Na het voorgaande, resteert nog steeds de vraag waar juristen het recht dan vandaan halen. Het recht is te halen uit drie verschillende bronnen: de regels (Europese regelgeving, nationale wetten, besluiten, verordeningen etc.), jurisprudentie (uitspraken van rechters) en algemene ongeschreven beginselen (vaak te vinden in jurisprudentie of de literatuur).
Bij deze bronnen moet u in het achterhoofd houden dat het recht in verschillende stadia wordt gemaakt of gebruikt:
- Het recht wordt gecreëerd door een regelgever (denk bijvoorbeeld aan de regering en het parlement of de gemeenteraad);
- Diverse partijen gaan daarmee aan de slag. Denk aan organisaties, gemeenten, consumenten etc.
- Indien er geschillen rijzen, wordt het recht aan de rechter voorgelegd en die valt weer terug op het uitleggen van wetten, eerdere jurisprudentie en algemene ongeschreven beginselen.
Schematisch gezien:
De rechter heeft in het overgrote deel van alle zaken het laatste woord, in de rechtswetenschap zegt men wel eens: ‘Law is what the court will decide’. Binnen het staatsrecht (dat gaat over de inrichting van de staat) wordt echter, terecht, stellig beweerd dat de rechter de wet niet op een – te ruime – andere manier mag uitleggen dan hoe de wetgever dit bedoeld had.
Hopelijk heeft u een globaal inzicht gekregen in het recht. Aangezien mijn specialisatie gaat over het Staats- en bestuursrecht, zal ik in de volgende blog de belangrijkste begrippen in het bestuursrecht bespreken.
Mocht u juridische dienstverlening nodig hebben, dan kunt u op deze pagina vinden voor welke rechtsgebieden u bij ons terecht kunt.